एसएलसी परीक्षापछिः अब के गर्ने ?

वर्ष ९, अंक ५० (२०६९ चैत्र १६ गते शुक्रबार प्रकाशित)

एसएलसी परीक्षापछिः अब के गर्ने ?

    झण्डै १३ देखि १५ वर्षसम्म विद्यालय जाने नियमित समय तालिकाबाट केही समयका लागि एसएलसी दिएका विद्यार्थीहरु चैत्र ९ बाट मुक्त भयो होलान् । नेपाली समाजमा अझसम्म पनि एसएलसीलाई जीवनकै कोशेढुङ्गा मान्ने मानसिकताका कारण ती विद्यार्थीहरुले परीक्षा सकाएर जीवनकै एउटा महत्वपूर्ण यात्रा खण्ड फत्ते गरेको पनि महसुस गर्लान् । अझ ९ कक्षा पुग्दादेखि जताततैबाट ‘एसएलसीमा राम्रो गर्नुपर्छ’, ‘एसएलसीको तयारी गर’, ‘ट्युशन जा’, ‘अतिरिक्त कक्षा पढ’ जस्ता अर्ती–उपदेश र सल्लाहबाट आजीत विद्यार्थीहरु परीक्षा सकाएर अब त्यस्ता दिक्क लाग्दा कथनहरुबाट मुक्त भएको पनि महसुस गर्लान् । कतिले अब सानोतिनो काममा लागेर आफ्नो परिवारको आर्थिक अवस्था उकास्ने ढोका खुलेको पनि सोच्लान् । धेरैले धेरै थरी सपना देख्लान्, योजना बनाउलान् । तर परीक्षा त सकियो, अब परीक्षा फल नआउञ्जेल के गर्ने होला भन्ने तड्कारो प्रश्नले भने सबैजना अल्मलिनु स्वाभाविक हो । शून्य समयजस्तै हुने झण्डै ३–४ महिनाको समयावधिमा के गर्ने ?

    पहिले–पहिले एसएलसीमा पाएको प्राप्ताड्ढका आधारमा एसएलसीको विषय छनोट हुने गथ्र्याे । तर अब स्थिति त्यस्तो रहेन । आफ्नो क्षमता र रुचि नै विषय छनोटको आधार बनाइनुपर्छ । त्यसैले यो खाली समयमा विद्यार्थीहरुले भोलि आफूले पढ्ने विषयको जग बलियो बनाउने खालका शैक्षिक कार्यक्रमहरुमा सामेल हुनु उचित हुन्छ । आजभोलि त्यस्ता शैक्षिक कार्यक्रमहरुलाई ब्रिज कोर्ष भन्ने गरिन्छ । विशेषतः विज्ञान संकायका लागि त्यस्ता कार्यक्रम चलनचल्तीमा छन् । त्यसो भए विज्ञान संकाय पढ्न नचाहने विद्यार्थीले के गर्ने त ?

    एसएलसी परीक्षा दि“दै गर्दा विद्यार्थीले आफू कुन विषयमा कमजोर हो, लगभग बुझिसकेको हुन्छ । त्यसकारण यो अवधिलाई आफू कमजोर रहेको विषयमा बलियो जग बनाउने समयका रुपमा उपयोग गर्नुपर्छ । ‘एसएलसी सकिहाल्यो, अब ती विषयहरु किन पढ्नुप¥यो र ? प्लस टूमा म आफू राम्रो रहेको विषय छाने त समस्या सकिहाल्यो नि ।’ भनी सोच्ने विद्यार्थीहरु पनि होलान् । तर हामीले के कुरामा हेक्का राखौं भने एसएलसी तहसम्म हामीले पढेका जति पनि विषयहरु छन्, ती जीवनकै आधार विषयहरु हुन् । जीवनको कुनै पनि बेला तिनको आवश्यकता पर्नसक्छ । तसर्थ भोलि हामीले जुनसुकै विषयमा विशेषज्ञता हासिल गरे पनि ती विषय र पाठहरुको जरुरत पर्नसक्छ । त्यसैले आफू कमजोर विषयहरुको पुनःअध्ययन जीवनभरकै लागि उपयोगी हुनसक्छ । तर व्यवहारमा यो अलि झ्याउलाग्दो काम भने पक्कै हो ।

    अब हामी यो अवधिमा गर्न सकिने केही कामबारे बु“दागत चर्चा गरौं । यी कामहरुले प्रत्यक्ष वा परोक्ष हाम्रो जीवन र शैक्षिक जीवनमा सहयोग गरिरहेको हुनसक्छ ।

क) पुस्तक अध्ययन : आजको पुस्ताको पुस्तक–प्रेम निकै आकर्षक छ । पुस्तक मेलाहरुमा देखिने युवा–युवती र किशोर–किशोरीहरुको भीड यसको बलियो प्रमाण हो । एसएलसी दिएका विद्यार्थीहरुले पनि यो क्रममा धेरै राम्रा–राम्रा पुस्तकहरुबारे सुनेको हुनुपर्छ, पुस्तक परिचयहरु पढेको हुनुपर्छ र आफूलाई पनि कति बेला परीक्षा सकाएर ती पुस्तकहरु पढुँजस्तो लागेको हुनुपर्छ । परीक्षा, गृहकार्य, विद्यालय जानु, प्रयोगात्मक परीक्षा, कार्यपत्र लेखन केही कुराले अहिले बिथोल्ने छैन । यो अवधिमा एसएलसी दिएका विद्यार्थीहरुले जतिसक्दो राम्रा–राम्रा पुस्तकहरु पढ्नु उचित होला । त्यसो गर्न सके भविष्यमा उनीहरुको सोच्ने शैली बृहत् र गम्भीर हुनेछ ।

    पुस्तक छनोटका समस्याले भने उनीहरुलाई पक्कै सताउनेछ – कस्तो वा कुन पुस्तक पढ्ने ? त्यो सम्बन्धमा शिक्षक वा जाने–बुझेको अभिभावकको सल्लाह उपयुक्त होला । कतिपयलाई किताबका पाना पल्टाउन झ्याउ लाग्न सक्छ वा आफूले चाहेको पुस्तक कहाँ–कुन ठाउँमा किन्ने थाहा नहुन सक्छ । इन्टरनेटको पहु“च भए उनीहरुले ई–बुकमार्फत् पुस्तकहरु पढ्नु पनि उचित हुनसक्छ ।

    यो अवधिमा पुस्तक पढ्ने बानी बसाल्न सके जीवनभरका लागि त्यो उपयोगी हुनेछ ।

ख) भ्रमण : एसएलसी सकिएपछि धेरैले गर्न रुचाउने काम भनेको भ्रमण हो । भ्रमण मनोरञ्जनस“ग मात्र सीमित विषय होइन । भ्रमण ज्ञानार्जनस“ग पनि गा“सिएको विषय हो । त्यसैले यो अवधिलाई घुमेर पनि उपयोग गर्नसकिन्छ । तर हामीले त्यस्तो घुमाइ घुम्नु हुन्न जसको कुनै प्रयोजन नहोस् । प्रयोजनसहितको भ्रमण ज्ञानार्जनसँग गाँसिएको हुन्छ । पुस्तकहरुमा शब्दले चिनाएका ठाउ“हरु आफ्नै आ“खासामु हेर्ने यो राम्रो अवधि हो । तर हाम्रो भ्रमण फजुल खर्चालु भने हुनुहुन्न । भ्रमणले पनि हामीलाई जानकार र व्यापक बनाउने गर्दछ ।

ग) कार्यक्रमहरुमा सहभागिता : धेरै दिनको भ्रमणमा जान हामीस“ग आर्थिक समस्या हुनसक्छ अथवा हामीलाई घर छोड्न असहज हुनसक्छ अथवा त्यस्तो भ्रमणमा जाने साथी–संगीको पनि अभाव हुनसक्छ । त्यसो भए हामी सानो–तिनो अवलोकन भ्रमणमा पनि सहभागी बन्नसक्छौं । जस्तै : यो अवधिमा हुने चित्रकला प्रदर्शन, फोटो प्रदर्शन, पुस्तक मेला, कला प्रदर्शनहरुमा हामी सहभागी बन्नसक्छौं । त्यस्तै विभिन्न ठाउ“मा मञ्चन गरिने नाटक एवं राम्रा चलचित्र प्रदर्शनीहरुमा पनि हामी सहभागी बन्नसक्छौं । विभिन्न समयमा हुने साहित्यिक एवं सांस्कृतिक गतिविधिमा पनि सरिक हुनसक्छौं । यस्ता क्रियाकलापमा हाम्रो सहभागिताले हामीलाई सिर्जनशील र व्यापक दृष्टिकोणको बन्न मद्दत गर्छ । त्यस्तै एसएलसीको नतिजापछि कुन विषय पढेपछि के–कस्ता सम्भावना हुन्छन् भन्ने विषयमा शैक्षिक परामर्श कार्यक्रमहरुमा पनि सहभागी बन्नु उपयोगी हुनेछ ।

घ) आजभोलि सहरी जीवनमा धेरै किसिमका आवश्यकताहरु बढिरहेका छन् । कतिपय त्यस्ता कामहरु हामीले नसिके हामी अरुको तुलनामा केही पाइला पछाडि पर्छौं । जस्तै ः कम्प्युटरसम्बन्धी ज्ञान । यो अवधिमा हामीले यी र यस्तै अरु काम सिक्नमा समयको सदुपयोग गर्नसक्छौं । विश्वव्यापी आवश्यकतालाई मनमा राखी हामी कुनै एउटा विदेशी भाषा सिक्नसक्छौं । त्यसो त तीन–चार महिनामा कुनै विदेशी भाषा सिक्न सकिन्न तर त्यसको सुरुवात भने गर्नसक्छौं ।

ङ) स्वयंसेवी काम : यो अवधिमा हामीले आफ्नो समयलाई कुनै स्वयंसेवी काममा लगाउन सक्छौं । जस्तै : कसैले आफ्नो घर–छिमेकको कुनै सार्वजनिक विद्यालयमा पढाउनसक्छ । काठमाडौं उपत्यकामा ट्राफिक समस्या दिनानुदिन बढ्दो छ । त्यसैले यो समयावधिमा कुनै सम्बन्धित संस्थास“ग मिलेर आफ्नो सहर–बजारका खोलाहरु निकै फोहर छन्, तिनलाई सफा गर्ने अभियान चलाउन सक्छौं । कुनै रोगबारे जनचेतना वा स्वास्थ्य शिविर चलाउन सक्छौं ।

च) अनुसन्धान : कतिपय विद्याथीहरु अनुसन्धानमा रुचि राख्ने हुन्छन् । कक्षा ९ र १० मा सामाजिक शिक्षाअन्तर्गत गरेका खोज–अनुसन्धानका कामले उनीहरुको मनमा त्यस्ता कामप्रति आकर्षण बढाएको हुनसक्छ । त्यसैले हामीले यो अवधिलाई कुनै विषयमा अनुसन्धान गरेर उपयोग गर्नसक्छौं । जस्तै केही वर्ष अगाडि भक्तपुरका केही छात्राहरु मिलेर विजया दशैंको नवमी र दशमीका दिनमा हुने पशुबधको कूल आर्थिक मूल्य कति होला र त्यो मूल्यले ख्वप कलेजजस्ता कतिवटा कलेज स्थापना हुनसक्छन् भन्ने विषयमा अनुसन्धान गरी ज्यादै रोचक निचोड निकालेका थिए । त्यसै गरी हामीले पनि कुनै रोचक विषयमा अनुसन्धान गर्नसक्छौं । आफ्नो टोल–छिमेकमा प्रायशः दुःख दिने रोग र त्यसको कारण, हाम्रा प्रायशः साथीहरुले पढ्न चाहेको संकाय र त्यसको कारण, हाम्रा विद्यालयहरुमा प्रायशः विद्यार्थीहरुले पढ्ने अखबार र त्यसभित्रका स्तम्भहरु, हाम्रा साथीहरुले बढी पढेका पुस्तक वा लेखक आदि स–साना विषयहरु पनि हाम्रो अनुसन्धानको विषय बन्नसक्छ । हाम्रो अनुसन्धानमा सम्बन्धित विषयका ज्ञाता वा व्यावसायिक अनुसन्धानकर्ताहरुले गर्नेजस्तो निखार नआउन सक्छ । यद्यपि यो काम हामीले गर्नसक्ने सबभन्दा सिर्जनशील कामभित्र पर्नसक्छ ।

    यति लामो गन्थनपछि पनि एउटा कुरा के सत्य हो भने अर्ती धर्तीको पनि सुन्नू, निर्णय आफ्नो विवेकले गर्नू । माथि चर्चा गरिएका कामहरु सम्भावना र विकल्पका कुराहरु भए । ‘यस्तो पनि हुनसक्छ है’ भन्ने कुरामात्र भए । मुख्य कुरा आफूले गर्ने निर्णयमा भरपर्छ । जस्तै निर्णय गरे पनि त्यो रचनात्मक, समाज–उपयोगी र भविष्यमा आफ्नो कामण्मा सहयोग पु¥याउने खालको हुनुप¥यो ।

    एउटा भनाइ छ – ‘शून्य दिमाग भूतको घर' (Ideal Mind is devil workshop) हाम्रो यो अवधि त्यस्तो हुनुभएन । साथी संगतिको लहलहैमा असामाजिक, विकृति र उच्छृङ्खल काममा हामी फस्नु भएन ।

— आसलाल